Jak technologia zmienia branżę tłumaczeń – przegląd najnowszych narzędzi

Branża tłumaczeniowa od zawsze była pionierem we wdrażaniu nowych technologii. Są to między innymi narzędzia CAT dla tłumaczy, systemy do zarządzania tłumaczeniami czy tłumaczenia maszynowe – tłumacze i dostawcy usług językowych od ponad pół wieku wykorzystują najnowsze technologie w swojej codziennej pracy.

W niniejszym artykule omówimy, w jaki sposób innowacje technologiczne wpływały na sektor usług tłumaczeniowych oraz z jakich narzędzi może obecnie skorzystać tłumacz lub biuro tłumaczeń.

Narzędzia CAT, systemy TMS i tłumaczenia maszynowe – czym są i jakie pełnią funkcje?

Jeśli mielibyśmy wymienić narzędzia, które są najważniejszym wsparciem dla osób pracujących w branży tłumaczeniowej byłyby to:

1. Computer Aided Translation, czyli oprogramowanie CAT – tłumaczenie wspomagane komputerowo.
2. Systemy zarządzania tłumaczeniami TMS, czyli Translation Management System.
3. Tłumaczenia maszynowe, określane czasem skrótowo jako MT, czyli Machine Translation.

Na początek przyjrzyjmy się, czym są te programy i w jaki sposób usprawniają pracę tłumaczy oraz proces przekładu:

Programy dla tłumaczy CAT

Narzędzia CAT to oprogramowanie, które usprawnia przekład tekstów, dzięki przechowywaniu tłumaczeń i terminologii w bazach danych oraz automatyzuje niektóre procesy związane z przekładem. Dzięki temu tłumacze mogą pracować szybciej i wydajniej, mając jednocześnie lepszą kontrolę nad jakością tekstu. Istotną funkcją CATów jest również możliwość tłumaczenia plików w różnych formatach, bez konieczności ręcznej ingerencji, co pozwoliło wyeliminować ryzyko uszkodzenia tych plików.

W jaki sposób działają CATy?

Oprogramowanie CAT opiera swoje działanie na trzech głównych funkcji: pamięci tłumaczeniowych,  zarządzaniu terminologią oraz zarządzaniu jakością.

• Pamięć tłumaczeniowa (Translation Memory – TM): Podstawową funkcją programów CAT jest przechowywanie tłumaczeń i ich odpowiedników w oryginalnym języku w bazie danych. Kiedy tłumacz pracuje nad nowym projektem, CAT automatycznie wyszukuje podobne lub identyczne fragmenty tekstu w pamięci tłumaczeniowej i proponuje ich tłumaczenie. To znacznie przyspiesza proces tłumaczenia, zwłaszcza w przypadku tekstów zawierających wiele powtórzeń lub podobnych fraz.
• Bazy terminologiczne (Term Bases – TB): Kolejną istotną funkcją CATów jest tworzenie i przechowywanie baz terminologicznych (lub baz terminologii). Są to zbiory terminów oraz ich odpowiedników w innych językach, czasami opatrzone także definicją lub instrukcją wykorzystania. Pozwalają na zastosowanie odpowiedniej nomenklatury w różnych projektach.
• Kontrola jakości (Quality Assurance – QA): Narzędzia CAT dla tłumaczy bardzo ułatwiają również kontrolę jakości tłumaczonego tekstu. Poza podstawowymi funkcjami, takimi jak sprawdzenie poprawności ortograficznej, gramatycznej i interpunkcyjnej, pozwalają też na sprawdzenie zgodności formatowania, kontrolę spójności terminologicznej, czy wychwycenie nieprzetłumaczonych fragmentów tekstu.

Więcej informacji na temat programów dla tłumaczy CAT przedstawiamy w artykule:  Czym jest tłumaczenie wspomagane komputerowo? | Biuro tłumaczeń Bireta.

Tłumaczenia maszynowe – czym są i jak różnią się od narzędzi CAT?

Tłumaczenia pisemne z wykorzystaniem narzędzi CAT bywają czasami mylone z tłumaczeniami maszynowymi. Są to jednak dwa różne rozwiązania. Tłumaczenie maszynowe – MT to proces automatycznej zamiany tekstu z jednego języka na inny przy użyciu komputerowych programów i algorytmów, w odróżnieniu od przekładu wykonanego przez tłumacza – człowieka. Systemy tłumaczenia maszynowego opierają się na zaawansowanych technikach przetwarzania języka naturalnego (NLP) oraz sztucznej inteligencji. Tłumaczenia tekstu uczą się one na podstawie dużej ilości danych lingwistycznych. Najbardziej znane systemy tłumaczeń maszynowych to:

• Google Translate,
• Microsoft Translator,
• DeepL,
• Amazon Translate.

Sztuczna inteligencja umożliwia tłumaczenie tekstu szybciej i wydajniej, ale nie zawsze gwarantuje doskonałą jakość, zwłaszcza w przypadku bardziej skomplikowanych tekstów lub kontekstów kulturowych. Ich skuteczność może również różnić się w zależności od par językowych, ze względu na dostępność danych, na których trenowane są silniki maszynowe.

Systemy zarządzania tłumaczeniami – co robią TMSy?

Systemy zarządzania tłumaczeniami (TMS) to złożone platformy, które integrują w sobie różne narzędzia, aby zoptymalizować przepływ pracy związanej z tłumaczeniami. Główne funkcjonalności TMSów to:

• Zarządzanie projektami: pomagają zarządzać projektami tłumaczeniowymi poprzez przydzielanie zadań tłumaczom, śledzenie postępów i koordynowanie przepływu pracy.
• Współpraca: ułatwiają współpracę między tłumaczami, kierownikami projektów i klientami, często dzięki funkcjom takim jak komentowanie w czasie rzeczywistym, kontrola wersji i scentralizowane przechowywanie dokumentów.
• Automatyzacja: Platformy TMS automatyzują powtarzalne zadania, takie jak przygotowywanie plików, konfiguracja projektu i kontrole jakości. Mogą one również integrować się z innymi systemami, takimi jak systemy zarządzania treścią (CMS) lub oprogramowanie do zarządzania relacjami z klientami (CRM).

Współczesne systemy – połączenie CAT, TMS i MT

Oferowane obecnie rozwiązania technologiczne najczęściej łączą w sobie wszystkie wymienione wyżej funkcjonalności. Największe firmy z rynku technologii językowych proponują klientom rozbudowane platformy do zarządzania procesem tłumaczenia, które łączą w sobie funkcje narzędzi do tłumaczenia CAT zintegrowanych z silnikami tłumaczenia maszynowego. Zanim jednak przejdziemy do omówienia najnowszych narzędzi, przyjrzyjmy się krótko historii oprogramowania wspierającego branżę tłumaczeniową.

Krótka historia – ewolucja narzędzi CAT i tłumaczeń maszynowych

Początki wykorzystania technologii informatycznych w tłumaczeniach sięgają lat 50. ubiegłego wieku. W 1953 roku naukowcy z Uniwersytetu Georgetown wraz z firmą IBM przeprowadzili eksperyment, w którym po raz pierwszy w praktyce wykorzystano tłumaczenie maszynowe. Ten system MT był oparty na wstępnie zaprogramowanych regułach i leksykografii (ang. rule based machine translation). Choć efekty pierwszych tłumaczeń automatycznych najczęściej  nie były zadowalające, a sama praca maszyn powolna, doświadczenia te niewątpliwie stanowiły krok milowy w rozwoju technologii tłumaczeniowej i położyły podwaliny pod rozwijane później systemy.

Lata 80. – pierwsze słowniki elektroniczne i bazy tłumaczeniowe

W latach 80. XX wieku powstały pierwsze słowniki elektroniczne i bazy terminologiczne. Umożliwiło to stworzenie programów dla tłumaczy CAT w formie, w jakiej funkcjonują do dzisiaj. Narzędzia te gromadziły i przechowywały w pamięci wprowadzone wcześniej fragmenty tekstu oraz ich przekłady, umożliwiając ich ponowne wykorzystanie w kolejnych projektach. Pojawienie się na rynku systemu Trados w roku 1984 zapoczątkowało komercjalizację systemów opartych na pamięciach tłumaczeniowych.

Popularyzacja programów CAT i początki SMT

Lata 90. przyniosły wzrost popularności narzędzi CAT, które stawały się coraz potężniejsze, dzięki rosnącej mocy obliczeniowej systemów komputerowych. Wiodące firmy, takie jak SDL Trados i memoQ, wprowadziły interfejsy przyjazne dla użytkownika i innowacyjne funkcje, takie jak dopasowywanie rozmyte (fuzzy matches) i zarządzanie terminologią, coraz bardziej usprawniając proces przekładu tekstu.

Lata 90. to również początek nowoczesnych tłumaczeń maszynowych. Statystyczne tłumaczenia maszynowe (SMT – Statistical Machine Translation) to podejście do tłumaczenia, które wykorzystuje modele statystyczne do automatycznego tłumaczenia tekstu z jednego języka na drugi. W SMT model tłumaczenia jest trenowany na podstawie dużych zbiorów danych równoległych, czyli tekstów w dwóch (lub więcej) językach, które są tłumaczeniami tego samego tekstu. Model wykorzystuje statystyki do określenia najbardziej prawdopodobnego tłumaczenia dla danego zdania lub fragmentu tekstu. SMT przez długi czas stanowiło podstawę najbardziej popularnych translatorów internetowych, jak Google Translate.

Integracja narzędzi CAT i tłumaczeń maszynowych

W latach 2000 pojawiły się pierwsze integracje oprogramowania CAT z silnikami tłumaczenia maszynowego. Teraz CATy mogły podpowiadać przekład nie tylko na podstawie fragmentów znalezionych w bazie danych, ale także proponować przekład automatyczny. Podczas gdy wczesne systemy tłumaczenia maszynowego spotkały się ze sceptycyzmem ze względu na ograniczoną dokładność, hybrydowe podejścia łączące MT z weryfikacją wykonywaną przez człowieka zyskały popularność, oferując kompromis między efektywnością a jakością. Rola tłumacza zaczęła powoli przesuwać się w stronę postedycji, czyli korekty tłumaczenia maszynowego.

Rewolucja AI i rozwiązania chmurowe

Rewolucja AI, wywołana przez rozpowszechnienie techniki głębokiego uczenia się (deep learning), wspierana przez rosnące moce obliczeniowe urządzeń, miała ogromny na wszystkie sektory biznesu, w tym na branżę tłumaczeniową.

Około 2016-2017 roku do powszechnego użycia weszły tłumaczenia maszynowe oparte na sieciach neuronowych, które zrewolucjonizowały możliwości silników maszynowych i znacznie poprawiły jakość przekładów automatycznych.

Wraz ze wzrostem popularności rozwiązań chmurowych w innych sektorach biznesu, również dostawcy technologii tłumaczeniowych zaczęli oferować swoje oprogramowanie w chmurze. Choć nadal część CATów funkcjonuje jako standardowe oprogramowanie instalowane na fizycznym komputerze, dominujące staje się korzystanie z narzędzi CAT online. Platformy oparte na chmurze oferują skalowalne rozwiązania dla agencji tłumaczeniowych i freelancerów, ułatwiając współpracę w czasie rzeczywistym, zarządzanie projektami i udostępnianie zasobów językowych.

Technologia tłumaczeniowa współcześnie – przegląd najnowszych rozwiązań

Według ostatniego raportu firmy Nimdzi Insights, na rynku technologii tłumaczeniowych funkcjonuje obecnie ponad tysiąc różnych programów i narzędzi. W swoim Language Technology Atlas [https://www.nimdzi.com/language-technology-atlas] – Atlasie Technologii Językowych – przedstawiają oni 920 takich rozwiązań, dzieląc je na dziesięć kategorii:

1. TMS – systemy zarządzania tłumaczeniami
2. TBMS – systemy zarządzania firmami tłumaczeniowymi
3. Rozpoznawanie mowy
4. Wielojęzyczne generatory treści
5. Tłumaczenia audiowizualne
6. Zarządzanie jakością
7. Marketplace’y i platformy tłumaczeniowe
8. Systemy do tłumaczeń ustnych
9. Tłumaczenia maszynowe
10. Integratory

W naszym artykule skupimy się przede wszystkim na rozwiązaniach TMS, narzędziach CAT i tłumaczeniach maszynowych.

Trados (dawniej SDL Trados)

Nazwę Trados zna każda osoba związana zawodowo z rynkiem tłumaczeniowym. W latach 80. niemiecka firma Trados stworzyła pierwsze na rynku narzędzie CAT o nazwie Trados Studio, które najczęściej nazywane było po prostu Tradosem. Rozwiązanie to do dziś jest jednym z najlpopularniejszych na rynku. Aktualnie marka Trados obejmuje obejmuje szereg różnych rozwiązań, z których sam producent wyróżnia cztery najważniejsze: Trados Studio, Trados Enterprise, Trados Accelerate i Trados Team.

Narzędzia do zarządzania tłumaczeniami: Enterprise, Accelerate, Team

Trados Enterprise, Accelerate i Team to systemy TMS działające w chmurze, przeznaczone dla zespołów zajmujących się lokalizacją. Trados Accelerate zawiera m.in. dedykowany portal kliencki, ułatwiający zamawianie i zlecanie tłumaczeń, generator wycen, wykorzystanie szablonów zautomatyzowanych przepływów pracy, zarządzanie zewnętrznymi dostawcami usług tłumaczeniowych, system obiektywnej oceny jakości tłumaczenia, rozbudowane możliwości raportowania dotyczące m.in. wydajności tłumaczenia, natywne integracje z systemem CAT – Trados Studio oraz systemem tłumaczenia maszynowego Language Weaver (stworzonym przez firmę SDL, w 2020 roku przejętą przez firmę RWS) oraz integracje z zewnętrznymi programami i usługami.

Trados Enterprise zawiera w sobie wszystkie funkcje Trados Accelerate, ale dodatkowo umożliwia jeszcze tworzenie własnych, niestandardowych przepływów pracy oraz oferuje zaawansowane możliwości wykorzystania sztucznej inteligencji, m.in. do automatyzacji i analizowania procesów.

Z kolei system Trados Team przeznaczony jest dla małych lub średnich zespołów, umożliwiając im dostęp do scentralizowanej pamięci tłumaczeniowej, terminologii i tłumaczenia maszynowego.  Zapewnia on podstawowe funkcje do zarządzania projektami tłumaczeniowymi, takie jak szablony przepływu pracy, podstawowe możliwości raportowania oraz integracja z Trados Studio.

Programy dla tłumaczy CAT: Trados Studio

Trados Studio to, jak wspomnieliśmy wcześniej, najbardziej znane narzędzie CAT. Przeznaczony zarówno dla freelancerów, jak i zespołów tłumaczy, Trados Studio zapewnia kompleksowe rozwiązanie do edycji, przeglądania i zarządzania projektami tłumaczeniowymi. Jak każde współczesne narzędzie CAT bazuje na trzech podstawowych funkcjach: pamięciach tłumaczeniowych, bazach terminologicznych i tłumaczeniu maszynowym. Aktualna wersja oprogramowania to Trados 2022. Charakteryzuje ją wszystkim połączenie możliwości pracy w tradycyjnym środowisku komputerowym z pracą w chmurze, jeszcze większa liczba obsługiwanych formatów plików oraz możliwość rozszerzenia funkcjonalności programu o aplikacje dostępne w RWS Appstore.

RWS zapowiada również wprowadzenie w najbliższym czasie Tradosa Studio 2024, w którym najważniejsze innowacje będą stanowiły rozwiązania oparte o sztuczną inteligencję, przede wszystkim aplikacja Trados Copilot – AI Assistant, który umożliwi wykorzystanie dużych modeli językowych LLMów w celu podniesienia jakości tłumaczeń. Dodatkowo tegoroczna wersja Tradosa ma być bardziej dostępna dla osób z niepełnosprawnościami. Ma również oferować ulepszone opcje korzystania z chmury, które pozwolą na płynne przechodzenie między pracą online i offline oraz ulepszony, bardziej intuicyjny interfejs użytkownika.

memoQ

MemoQ to kolejna firma technologiczna o ugruntowanej pozycji na rynku tłumaczeniowym, będąca twórcą jednego z CATów najbardziej popularnych wśród tłumaczy freelance i małych oraz średnich firm.

memoQ TMS i translator pro

Obecnie firma memoQ oferuje dwa główne produkty, memoQ translator pro – narzędzie komputerowego wspomagania tłumaczeń oraz memoQ TMS do zarządzania działalnością tłumaczeniową. Systemy te są wyposażone w standardowe funkcje, bardzo podobne do oferowanych przez inne firmy: są połączeniem rozwiązań desktopowych i chmurowych, oferują zautomatyzowane procesy zarządzania projektami, możliwość kolaboracji z użytkownikami innych systemów, wykorzystanie sztucznej inteligencji w tłumaczeniu i zarządzaniu projektami oraz szereg integracji z wewnętrznymi i zewnętrznymi aplikacjami.

Nowe produkty w ofercie memoQ

Nowością, którą memoQ wypuścił na rynek w roku 2023 jest platforma memoQ RFP, usprawniająca proces odpowiadania na zapytania ofertowe. Platforma daje możliwość wykorzystania wcześniej używanych i zatwierdzonych odpowiedzi za pomocą technologii podobnej do pamięci tłumaczeń, lub stworzenia całkowicie nowej odpowiedzi za pomocą patentowanego zastosowania generatywnej sztucznej inteligencji.

Na swojej stronie internetowej memoQ zapowiada również wprowadzenie nowego produktu – memoQ AGT (Adaptive Generative Translation – adaptacyjne tłumaczenia z wykorzystaniem generatywnej sztucznej inteligencji), reklamowanego jako przyszłość automatyzacji tłumaczeń. To znów propozycja wykorzystania dużych modeli językowych do zapewnienia bardziej precyzyjnych i lepiej dopasowanych przekładów maszynowych. Memoq AGT ma łączyć w sobie najlepsze cechy MT i baz terminologicznych, oferując znacznie lepszą jakość tłumaczeń.

Najszybciej rosnące firmy na rynku – Crowdin, WeGlot

Według badania przeprowadzonego przez Konstantina Drancha & Jourika Ciesielskiego, wśród dostawców systemów zarządzania tłumaczeniami największy wzrost obrotów w roku 2023 zaliczyły firmy WeGlot i Crowdin. [Źródło: Linkedin Pulse: TMS 2024 – Bigger Than Ever].

Crowdin oferuje obecnie platformę do zarządzania tłumaczeniami oraz lokalizacją oprogramowania, stron internetowych, aplikacji mobilnych, treści marketingowych i innych. Najważniejsze cechy systemu to wykorzystanie tłumaczeń maszynowych opartych na LLMach oraz największa liczba integracji na rynku – możliwość połączenia z ponad 600 aplikacjami.

WeGlot z kolei reklamuje się jako narzędzie do lokalizacji przede wszystkim stron internetowych i aplikacji. Zamiast rozbudowanego, skomplikowanego systemu do zarządzania każdym aspektem procesu tłumaczenia, oferuje łatwe w użyciu rozwiązanie dla marketerów i właścicieli stron internetowych. Poza prostotą, główną zaletą WeGlot jest integracja z istniejącym ekosystemem, takim jak CMS, która daje możliwości np. nanoszenia tłumaczeń bezpośrednio na stronie internetowej.

3 trendy w najnowszych rozwiązaniach technologicznych dla branży tłumaczeniowej

Analizując ofertę firm technologicznych dla branży tłumaczeniowej, zaobserwować można trzy główne trendy, które dominują w oferowanych obecnie narzędziach.

1. LLM: W programach CAT tłumaczenia maszynowe będą bazować przede wszystkim na dużych modelach językowych. Sztuczna inteligencja w kształcie, w jakim znamy ją obecnie, będzie wykorzystywana nie tylko do tłumaczenia tekstu, ale także do automatyzacji i usprawniania procesów oraz analizy danych.
2. Rozwiązania chmurowe: Zdecydowana większość narzędzi CAT i systemów TMS funkcjonuje obecnie jako rozwiązania chmurowe lub hybrydowe. Ten trend będzie się jeszcze pogłębiać, a firmy będą prześcigać się w oferowaniu coraz płynniejszych programów, umożliwiających pracę z dowolnego miejsca, na dowolnym urządzeniu, a także kolaborację z innymi użytkownikami oprogramowania. Dodatkowo, ze względu na rosnącą świadomość zagadnień związanych z cyberbezpieczeństwem, dostawcy usług technologicznych będą rozwijać funkcje gwarantujące bezpieczeństwo danych przechowywanych na zewnętrznych serwerach.
3. Integracje: Kolejny trend w rozwoju narzędzi tłumaczeniowych stanowią wszechobecne integracje. Coraz więcej rozwiązań technologicznych w branży tłumaczeniowej to wręcz skrzynki przyłączeniowe – connector box, umożliwiające integrację programów CAT i TMS z wieloma innymi aplikacjami i programami. Dziś już żaden system wspomagający tłumaczenia nie jest w stanie działać samodzielnie – musi umożliwić współpracę m.in. z silnikami tłumaczeń maszynowych, usługami przechowywania danych w chmurze, systemami zarządzania treścią CMS, platformami e-commerce, platformami do zarządzania projektami i zadaniami, programami graficznymi etc.

Technologia ogromnie ułatwia pracę tłumaczy i biur tłumaczeń, choć nie wszystkie aspekty zmian technologicznych można uznać za pozytywne. Narzędzia CAT, systemy TMS i tłumaczenia maszynowe przyczyniły się do zwiększenia wydajności i automatyzacji wielu procesów. Jednak szybki rozwój technologii niesie ze sobą również wyzwania, takie jak ryzyko zbytniego polegania na automatyzacji, co może wpłynąć na jakość tłumaczeń. Duże modele językowe mogą generować błędy lub niedokładności, a rozwiązania chmurowe stwarzać zagrożenia związane z bezpieczeństwem danych. Integracje między różnymi systemami, choć ułatwiają współpracę, mogą również prowadzić do komplikacji i problemów z kompatybilnością. Jak zawsze, czynnik ludzki stanowi tutaj kluczowy element. Nawet najlepsze technologie muszą być nadzorowane przez inteligentnego użytkownika i wykorzystywane w mądry sposób.